Zapalenie uszu, znane w medycynie weterynaryjnej jako otitis externa (zapalenie zewnętrznego przewodu słuchowego), to jedna z najczęstszych dolegliwości dotykających psy i koty. Schorzenie to może przebiegać ostro lub przewlekle i w zależności od przyczyny oraz czasu trwania, powodować znaczny dyskomfort i ból u zwierząt. W naszej przychodni weterynaryjnej w Bielsku-Białej regularnie diagnozujemy i leczymy problemy z uszami u zwierząt, dlatego chcemy przybliżyć właścicielom psów i kotów najważniejsze informacje dotyczące tego schorzenia.
Anatomia ucha zwierzęcia – dlaczego psy i koty są podatne na zapalenia uszu?
Aby zrozumieć, dlaczego zapalenie uszu jest tak częstym problemem u zwierząt towarzyszących, warto poznać podstawy anatomii ucha psa i kota. Ucho dzieli się na trzy główne części:
1. Ucho zewnętrzne:
- Małżowina uszna – widoczna część ucha, zbudowana z chrząstki pokrytej skórą
- Przewód słuchowy zewnętrzny – długi, wąski kanał w kształcie litery "L" prowadzący do błony bębenkowej
2. Ucho środkowe:
- Jama bębenkowa – przestrzeń za błoną bębenkową
- Kosteczki słuchowe – przekazujące drgania błony bębenkowej do ucha wewnętrznego
3. Ucho wewnętrzne:
- Ślimak – odpowiedzialny za słyszenie
- Narząd przedsionkowy – odpowiedzialny za równowagę
Zapalenie uszu u zwierząt najczęściej dotyczy ucha zewnętrznego (otitis externa), choć nieleczone przypadki mogą rozprzestrzeniać się głębiej, prowadząc do zapalenia ucha środkowego (otitis media) lub wewnętrznego (otitis interna).
Cechy anatomiczne predysponujące do zapalenia uszu:
U psów:
- Kształt przewodu słuchowego – długi, wąski, zakrzywiony kanał utrudniający wentylację i odpływ wydzieliny
- Obfite owłosienie – szczególnie u niektórych ras (cocker spaniel, pudel, sznaucer)
- Zwisające uszy – ograniczające przepływ powietrza i zwiększające wilgotność (labrador, spaniel, basset)
- Nadprodukcja woskowiny – u predysponowanych ras
U kotów:
- Węższy przewód słuchowy – w porównaniu do psów podobnej wielkości
- Podatność na infekcje specyficznymi patogenami – zwłaszcza pasożytami (świerzbowiec uszny)
Przyczyny zapalenia uszu u psów i kotów
Zapalenie uszu rzadko jest pierwotnym problemem – zazwyczaj rozwija się jako następstwo innych zaburzeń. Do najczęstszych przyczyn należą:
Przyczyny pierwotne:
- Pasożyty – głównie świerzbowiec uszny (Otodectes cynotis), szczególnie częsty u kotów
- Ciała obce – np. ziarenka trawy, nasiona roślin, piasek
- Alergie – środowiskowe (atopia), pokarmowe, kontaktowe
- Zaburzenia keratynizacji – nadmierne rogowacenie skóry przewodu słuchowego
- Choroby autoimmunologiczne – np. pęcherzyca liściasta
- Polipy – szczególnie u kotów
- Nowotwory przewodu słuchowego – częściej u starszych zwierząt
Przyczyny wtórne (komplikujące pierwotny problem):
- Bakterie – najczęściej Staphylococcus spp., Pseudomonas aeruginosa, Proteus spp.
- Grzyby drożdżopodobne – głównie Malassezia pachydermatis
- Nadmierna produkcja woskowiny – jako reakcja na pierwotne zapalenie
- Zwężenie przewodu słuchowego – na skutek przewlekłego stanu zapalnego
- Zmiany proliferacyjne – rozrost tkanki w przewodzie słuchowym
Czynniki predysponujące:
- Rasa – szczególnie predysponowane są psy ras: cocker spaniel, labrador retriever, shar pei, owczarek niemiecki, pudel, west highland white terrier
- Budowa anatomiczna – zwisające, ciężkie małżowiny uszne, wąskie przewody słuchowe
- Nadmierne owłosienie w kanale słuchowym – utrudniające wentylację
- Aktywność wodna – częste pływanie, kąpiele
- Wilgotny klimat – zwiększający ryzyko rozwoju grzybów i bakterii
- Nieodpowiednia pielęgnacja – zbyt agresywne czyszczenie, używanie patyczków, niewłaściwe preparaty
- Choroby układowe – niedoczynność tarczycy, nadczynność kory nadnerczy (zespół Cushinga)
Objawy zapalenia uszu u zwierząt domowych
Objawy zapalenia uszu mogą różnić się w zależności od przyczyny, nasilenia i czasu trwania schorzenia. Do najczęstszych symptomów należą:
Objawy behawioralne:
- Potrząsanie głową – często pierwsze zauważalne zachowanie
- Drapanie uszu – łapą lub ocieranie o meble, podłogę
- Przechylanie głowy w stronę chorego ucha
- Niechęć do dotykania głowy i uszu – reakcja bólowa przy próbie dotknięcia
- Drażliwość – ogólne pogorszenie nastroju, agresja przy manipulacji przy uszach
- Ocieranie bokiem głowy o podłoże – próba ulżenia świądowi
- Zaburzenia równowagi – w przypadku zapalenia ucha środkowego lub wewnętrznego
- Krążenie w kółko – przy zaawansowanych przypadkach z zajęciem ucha wewnętrznego
Objawy kliniczne:
- Zaczerwienienie przewodu słuchowego – widoczne po zajrzeniu do ucha
- Obrzęk małżowiny i przewodu słuchowego – zwężenie światła kanału
- Wydzielina – o różnym charakterze:
- woskowata, brązowa – typowa dla świerzbowca
- żółtawa, ropna – przy infekcji bakteryjnej
- ciemnobrązowa/czarna, przypominająca fusy kawowe – przy infekcji grzybiczej
- Nieprzyjemny zapach z uszu – charakterystyczny w zależności od patogenu
- Strupy, rany, nadżerki – na małżowinie usznej lub wokół ucha
- Krwawienie – przy intensywnym drapaniu lub uszkodzeniu przewodu słuchowego
- Obrzęk węzłów chłonnych – okolicznych węzłów chłonnych przyusznych
Objawy zaawansowanego zapalenia:
- Deformacja przewodu słuchowego – zwężenie, zwłóknienie
- Kalcyfikacja (zwapnienie) chrząstek – w przewlekłych przypadkach
- Perforacja błony bębenkowej – przedostanie się infekcji do ucha środkowego
- Zaburzenia neurologiczne – przy zapaleniu ucha wewnętrznego (przechylanie głowy, oczopląs, zaburzenia równowagi)
- Niedowład twarzy – w przypadku uszkodzenia nerwu twarzowego
- Głuchota – przy zaawansowanych, nieleczonych przypadkach
Diagnostyka zapalenia uszu
Właściwa diagnostyka jest kluczowa dla skutecznego leczenia zapalenia uszu u zwierząt. W naszej przychodni stosujemy kompleksowe podejście diagnostyczne:
Badanie kliniczne:
- Wywiad – informacje o wcześniejszych problemach z uszami, alergiach, chorobach ogólnoustrojowych
- Badanie otoskopowe – ocena przewodu słuchowego i błony bębenkowej przy użyciu otoskopu
- Badanie palpacyjne – ocena bolesności i obrzęku okolicy ucha
- Ocena małżowiny usznej i skóry wokół ucha – poszukiwanie zmian skórnych
Badania laboratoryjne:
- Badanie cytologiczne – ocena mikroskopowa wymazu z ucha, pozwalająca na identyfikację bakterii, drożdżaków, komórek zapalnych
- Posiew bakteriologiczny z antybiogramem – identyfikacja patogenów i określenie ich wrażliwości na antybiotyki
- Badanie w kierunku obecności pasożytów – wykrywanie świerzbowca usznego
Diagnostyka różnicowa:
Ważne jest wykluczenie innych stanów, które mogą dawać podobne objawy:
- Ciało obce w uchu – szczególnie u psów aktywnych na zewnątrz
- Polip w przewodzie słuchowym – częściej u kotów
- Nowotwór przewodu słuchowego – zwłaszcza u starszych zwierząt
- Uraz ucha – po wypadku lub walce
- Zaburzenia neurologiczne – dające objawy podobne do zapalenia ucha wewnętrznego
Leczenie zapalenia uszu
Skuteczne leczenie zapalenia uszu wymaga kompleksowego podejścia i często trwa dłużej niż się spodziewamy. Plan terapeutyczny zależy od przyczyny, nasilenia objawów i ewentualnych powikłań:
Leczenie miejscowe:
- Oczyszczanie uszu – stosowanie preparatów do przemywania przewodu słuchowego, usuwających nadmiar woskowiny i wydzieliny
- Leki przeciwbakteryjne – antybiotyki miejscowe dostosowane do wyników posiewu
- Leki przeciwgrzybicze – preparaty zwalczające infekcje drożdżakowe
- Leki przeciwpasożytnicze – w przypadku świerzbowca usznego
- Leki przeciwzapalne – steroidy miejscowe zmniejszające obrzęk i stan zapalny
- Leki przeciwbólowe miejscowe – przynoszące ulgę i ułatwiające dalsze leczenie
Leczenie ogólnoustrojowe:
- Antybiotyki – w przypadku ciężkich infekcji bakteryjnych lub zapalenia ucha środkowego
- Leki przeciwgrzybicze – przy rozległych infekcjach grzybiczych
- Leki przeciwzapalne – steroidy lub niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ)
- Leki przeciwświądowe – łagodzące świąd
Leczenie przyczynowe:
- Leczenie alergii – immunoterapia swoista, dieta eliminacyjna, leki przeciwalergiczne
- Usunięcie ciała obcego – w sedacji lub znieczuleniu ogólnym
- Leczenie chorób układowych – np. niedoczynności tarczycy
- Regularna pielęgnacja – odpowiednie czyszczenie uszu u predysponowanych ras
Leczenie chirurgiczne:
-
Drenaż ucha środkowego – w przypadku zapalenia ucha środkowego
-
Ablacja przewodu słuchowego – usunięcie zmienionego chorobowo przewodu słuchowego w przypadkach nieodwracalnych zmian
-
Usunięcie polipów lub guzów – w zależności od ich lokalizacji i charakteru
Postępowanie w przypadkach przewlekłych:
- Regularne kontrole – monitorowanie stanu uszu
- Długoterminowa terapia – często przez kilka miesięcy
- Identyfikacja i eliminacja czynników wyzwalających – zwłaszcza w przypadku alergii
- Terapia podtrzymująca – okresowe stosowanie preparatów zapobiegających nawrotom
Powikłania nieleczonego zapalenia uszu
Nieleczone lub niewłaściwie leczone zapalenie uszu może prowadzić do poważnych powikłań:
Powikłania miejscowe:
- Przewlekłe zapalenie – trudniejsze do wyleczenia
- Zwężenie przewodu słuchowego – przez proliferację tkanki i zwłóknienie
- Kalcyfikacja chrząstki przewodu słuchowego – nieodwracalne zmiany
- Perforacja błony bębenkowej – prowadząca do zapalenia ucha środkowego
- Ropień w okolicy ucha – wymagający interwencji chirurgicznej
Powikłania ogólnoustrojowe:
- Zapalenie ucha środkowego (otitis media) – infekcja za błoną bębenkową
- Zapalenie ucha wewnętrznego (otitis interna) – powodujące zaburzenia równowagi
- Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych – w skrajnych przypadkach
- Zespół Hornera – spowodowany uszkodzeniem nerwów współczulnych
Powikłania neurologiczne:
- Uszkodzenie nerwu twarzowego – prowadzące do porażenia mięśni twarzy
- Zaburzenia równowagi – trudności w poruszaniu się, upadki
- Oczopląs – mimowolne ruchy gałek ocznych
- Głuchota – częściowa lub całkowita utrata słuchu
Profilaktyka zapalenia uszu
Zapobieganie zapaleniom uszu jest kluczowe, szczególnie u zwierząt predysponowanych:
Regularna pielęgnacja:
- Odpowiednie czyszczenie uszu – stosowanie preparatów przeznaczonych dla zwierząt
- Osuszanie uszu po kąpieli lub pływaniu
- Regularne strzyżenie włosów w okolicy przewodu słuchowego (u ras z obfitym owłosieniem)
- Unikanie wprowadzania wody do uszu podczas kąpieli
Kontrola chorób podstawowych:
- Leczenie alergii – zarówno pokarmowych, jak i środowiskowych
- Kontrola chorób skóry – leczenie świądu i łojotoku
- Kontrola chorób metabolicznych – np. niedoczynności tarczycy
Obserwacja i wczesna interwencja:
- Regularne oglądanie uszu – zwracanie uwagi na zaczerwienienie, wydzielinę
- Szybka reakcja na pierwsze objawy – potrząsanie głową, drapanie
- Regularne kontrole weterynaryjne – szczególnie u ras predysponowanych
- Właściwa technika czyszczenia – bez użycia patyczków wkładanych głęboko do kanału słuc
Prawidłowe czyszczenie uszu u zwierząt
Właściwa pielęgnacja uszu jest kluczowym elementem profilaktyki zapalenia uszu:
Kiedy czyścić uszy:
- Profilaktycznie – u predysponowanych ras 1-2 razy w tygodniu
- Po kąpieli lub pływaniu – dokładne osuszenie
- Przy zauważeniu nadmiaru woskowiny – przed jej nagromadzeniem
- Zgodnie z zaleceniem lekarza weterynarii – w przypadku leczenia
Jak prawidłowo czyścić uszy:
- Przygotowanie – odpowiedni preparat do czyszczenia uszu, ręczniki papierowe
- Aplikacja płynu – delikatne wprowadzenie końcówki aplikatora do przewodu słuchowego
- Masaż podstawy ucha – przez 30-60 sekund w celu rozluźnienia woskowiny
- Pozwolenie zwierzęciu na strząśnięcie – naturalne usunięcie nadmiaru płynu
- Wytarcie małżowiny – delikatne osuszenie widocznych części ucha
- Nagroda – pozytywne wzmocnienie dla zwierzęcia
Czego unikać:
- Patyczków do uszu – mogą uszkodzić przewód słuchowy i wepchnąć woskowinę głębiej
- Alkoholu i wodnych roztworów – mogą podrażniać i zwiększać wilgotność
- Nadmiernej siły – delikatne podejście zmniejsza stres i ryzyko urazu
- Głębokiego penetrowania kanału – czyścić tylko widoczną część przewodu
- Agresywnych środków – używać preparatów przeznaczonych dla zwierząt
Rasy psów predysponowane do zapalenia uszu
Niektóre rasy psów są szczególnie narażone na problemy z uszami ze względu na budowę anatomiczną:
Psy o zwisających uszach:
- Cocker spaniel – bardzo podatny na zapalenia przewlekłe
- Labrador retriever – często występują problemy z uszami, szczególnie u pływających psów
- Basset hound – długie, ciężkie uszy ograniczające wentylację
- Bloodhound – obfite fałdy skórne i duże zwisające uszy
- Beagle – predyspozycja do alergii i problemów z uszami
Psy z owłosionymi kanałami słuchowymi:
- Pudel – wszystkie odmiany, włosy w przewodzie słuchowym wymagają regularnej pielęgnacji
- Sznaucer – owłosienie kanału słuchowego utrudnia wentylację
- Terier szkocki – owłosiony przewód słuchowy
- West highland white terrier – predyspozycja do alergii i zapalenia uszu
- Bichon frise – obfite owłosienie wymagające regularnego przycinania
Psy ze skłonnością do alergii:
- Buldog francuski – predyspozycja do alergii i problemów skórnych
- Buldog angielski – fałdy skórne sprzyjające infekcjom
- Shar pei – wąski przewód słuchowy i skłonność do alergii
- Foxterrier – skłonność do nadprodukcji woskowiny
- Owczarek niemiecki – predyspozycja do alergii i zapalenia uszu
Zapalenie uszu u kotów – specyfika problemu
Zapalenie uszu u kotów ma pewne cechy specyficzne, które odróżniają je od problemu u psów:
Główne przyczyny:
- Świerzbowiec uszny (Otodectes cynotis) – najczęstsza przyczyna zapalenia uszu u kotów, szczególnie u młodych
- Polipy zapalne – rozrastające się z ucha środkowego do przewodu słuchowego
- Alergie – rzadziej niż u psów, ale również występujące
- Infekcje drożdżakowe i bakteryjne – zazwyczaj wtórne do innych problemów
Objawy specyficzne dla kotów:
- Intensywne drapanie okolicy uszu i głowy
- Potrząsanie głową
- Asymetryczne ustawienie uszu
- Czarne, suche wydzieliny – charakterystyczne dla świerzbowca
- Zmiany skórne wokół uszu i na głowie – przy rozprzestrzenieniu się świerzbowca
Diagnostyka i leczenie:
- Badanie otoskopowe – może wymagać sedacji
- Badanie mikroskopowe – wykrycie pasożytów
- Leczenie przeciwpasożytnicze – w przypadku świerzbowca usznego (mogą być stosowane preparaty spot-on na kark)
- Usunięcie polipów – często wymaga zabiegu chirurgicznego
- Leczenie przeciwgrzybicze i przeciwbakteryjne – podobnie jak u psów
Problemy specyficzne dla kotów:
- Konieczność leczenia wszystkich kotów w gospodarstwie domowym – świerzbowiec jest wysoce zaraźliwy
- Trudności w aplikacji leków – koty często są mniej współpracujące przy leczeniu uszu
- Ryzyko samookaleczenia – przy intensywnym drapaniu
- Nawrotowy charakter – szczególnie przy niepełnym leczeniu świerzbowca
Przewlekłe lub nawracające zapalenie uszu wymaga specjalistycznego podejścia
Leczenie specjalistyczne:
- Płukanie uszu w znieczuleniu ogólnym
Leczenie podtrzymujące:
- Długoterminowa terapia przeciwzapalna
- Regularne kontrole otoskopowe
- Periodyczne badania cytologiczne – monitorowanie odpowiedzi na leczenie
- Indywidualnie dobrane protokoły czyszczenia uszu
Kiedy zgłosić się do weterynarza?
Natychmiastowa konsultacja weterynaryjna jest konieczna w przypadku:
- Intensywnego potrząsania głową – trwającego ponad kilka godzin
- Przechylania głowy na jedną stronę
- Nieprzyjemnego zapachu z uszu
- Widocznej wydzieliny – ropnej, krwistej, o ciemnym kolorze
- Bolesności – pies/kot piszczy przy dotykaniu uszu lub głowy
- Zaczerwienienia i obrzęku małżowiny usznej
- Drapania prowadzącego do ran – wokół uszu lub na głowie
- Zaburzeń równowagi – potykanie się, chodzenie w kółko
- Gorączki – szczególnie przy zaawansowanym zapaleniu
Podsumowanie
Zapalenie uszu to częsty, ale poważny problem u psów i kotów, który może znacząco wpływać na jakość życia zwierzęcia. Kluczowe jest zrozumienie, że zapalenie uszu rzadko jest samodzielnym schorzeniem – zazwyczaj jest objawem innych problemów zdrowotnych, takich jak alergie, zaburzenia hormonalne czy infestacje pasożytnicze.
Wczesne rozpoznanie objawów i szybka interwencja weterynaryjna mogą zapobiec rozwojowi przewlekłego zapalenia i związanych z nim powikłań. Regularna pielęgnacja uszu, odpowiednia technika czyszczenia oraz kontrole weterynaryjne są podstawą profilaktyki, szczególnie u ras predysponowanych.
W naszej przychodni weterynaryjnej w Bielsku-Białej oferujemy kompleksową diagnostykę i leczenie problemów z uszami u zwierząt, w tym zaawansowane metody terapii przewlekłych zapaleń. Nasz zespół dysponuje specjalistycznym sprzętem i doświadczeniem w leczeniu nawet najtrudniejszych przypadków. Jeśli zauważysz u swojego pupila objawy takie jak potrząsanie głową, drapanie uszu czy nieprzyjemny zapach z uszu, nie zwlekaj z wizytą – szybka reakcja pozwoli uniknąć przewlekłych problemów i zapewni komfort Twojemu zwierzęciu.